Nacionalni projekti koje finansira MPNTRS (2011 – 2020)
III41030 „Biološki mehanizmi, nutritivni unos i status polinezasicenih masnih kiselina i folata: Unapredenje israne u Srbiji“, 2011 – 2020 (FOLOMEGA)
Rukovodilac dr Marija Glibetić, naučni savetnik
NIO koordinator: CENM, IMI, Univerzitet u Beogradu
U periodu 2011 – 2020 CENM obavlja istraživanja na nacionalnom projektu MPNTRS, iz domena Integralnih i interdisciplinarnih istraživanja, oblasti Biomedicina. Na ovom projektu rade svi istraživači zaposleni u Centru, u saradnji sa još 5 institucija: Institut za Biološka istraživanja „Siniša Stanković“, Medicinski fakultet u Beogradu, Tehnološko-metalurški fakultet u Beogradu, Institut za proučavanje lekovitog bilja „Josif Pančić“ i Ekonomski fakultet u Beogradu. Projekat se sastoji iz 6 potprojekata. Predmet projekta je istraživanje unosa i statusa folata i polinezasićenih masnih kiselina (PUFA) kod stanovništva Srbije, što podrazumeva 1. pregled literature da bi se identifikovale rizične populacione grupe sa niskim unosom folata i PUFA, 2. uspostavljanje i validacija metoda za procenu unosa i statusa, 3. interventne studije na animalnom modelu, 4. određivanje etiopatogenetskog, terapijskog i profilaktičkog efekta unosa PUFA i folata u hroničnim nezaraznim bolestima na humanom modelu, 5. istraživanje tržišta, percepcija proizvođača i potrošača prema hrani obogaćenoj folatima i PUFA, 6. diseminacija rezultata naučnoj i opštoj populaciji.
Кratak opis ciljeva istraživanja i postignutih rezultata na projektu III41030 2011-2019 dat je po radnim paketima, potprojektima kojim rukovode iskusni istraživači:
PP1: Rukovodilac potprojekta Mirjana Gurinović, naučni savetnik CENM. Cilj potprojekta je da se istraži unos folata i polinezasićenih masnih kiselina (PNMК) iz literature da bi se identifikovale rizične populacione grupe i unapredila ishrana stnovništva u Srbiji. Prikupljeni su i analizirani podaci o dijetarnom unosu folata i PNMК iz dostupne naučne literature u Srbiji i regionu Zapadnog Balkana preko razvijanja protokola za pretraživanje elektronske i sive literature i rada na sistematskom pretraživanju, unosu podataka i analizi rezultata. Radi dobijanja kompletnije slike ostvarena je saradnja sa regionom i evropskim projektima (CEE Network, Eurreca FOCUS Balkans). Obradom podataka postojećih istraživanja-JUSAD studija, analiziran je unos folata i PNMК u porodičnoj ishrani, definisane su liste namirnica koje se najčešće koriste u ishrani u Srbiji koje se koriste za analizu u PP-3. Razvijeni su upitnici – anketa ishrane (FFQ, 24h) i urađena je njihova naučna validacija Analiza sadržaja folata i PNMК u namirnicama potrošačka korpa u Srbiji će se statistički pratiti u odnosu na nutritivne preporuke za različite populacione grupe i ekonomski status potrošača u saradnji sa PP-2.
PP2: Rukovodilac potprojekta Vesna Vučić, naučni savetnik Centra. U okviru potprojekta 2- Hrana, osnovni cilj je bio uspostavljanje i validacija metoda koje bi omogućile realizaciju ostalih potprojekata. Većina ciljeva u PP2 je u prethodnom periodu realizovana. Uspostavljena je metoda za analizu masnih kiselina, uključujući i trans masti. Uspostavljena je ćelijska kultura. Analiziran je sastav oko 50 proizvoda zastupljenih u ishrani u Srbiji, uključujući ulja, margarine, humano i kravlje mleko, kafu, koji su odabrani na osnovu anketa. Određen je i sastav tradicionalne hrane, ajvara, vanilica, prebranca, sira i kajmaka i baza namirnica je dopunjena dobijenim podacima.
PP3: Rukovodilac podprojekta, Mirko Tomić, naučni savetnik Instituta za biološka istraživanja Siniša Stanković, UB sa istraživačima Centra radio je ispitivanju delovanja i značaja korisnosti ishrane bogate prirodnim ili suplementiranim folatima i PNMК, bilo samostalno ili u sadejstvu sa još nekim aktivnim materijama u biljnim ekstraktima, poput polifenola i ksantona. Pored delovanja na biohemijske/metaboličke parametre metabolizma masti i ugljenih hidrata, ova istraživanja su pokazala i delovanje određenih aktivnih komponenti polifenola na stres i ponašanja u eksperimentalne modele životinja. Dobijeni rezultati su potvrdili nalaze većine do sada prezentovanih kliničkih studija, koje sugerišu pozitivan uticaj ovih sastojaka ishrane na ukupno zdravlje kod ljudi.
PP4: Rukovodilac podprojekta, Danijela Ristić Medić, viši naučni saradnik Centra. Određivanje etiopatogenetskog, terapijskog i profilaktičkog efekta unosa PNMК i folata u hroničnim nezaraznim bolestima. Biomarkeri statusa folata i PNMК određivani su u različitim populacionim grupama (zdrave osobe, sportisti, prevremeno rođena deca), kod osoba sa kardiometaboličkim rizikom i metaboličkim oboljenjima jetre. Nutritivne studije intervencije /modifikacija ishrane u sastavu MК ili suplementacija/ prate promenu statusa n-3 MК, novog biohemijsko-nutritivnog faktora procene kardiovaskularnog rizika. Potvrdili smo značaj određivanja MК u fosfolipidima seruma i eritrocita kroz presek rezultata studija suplementacije-intervencije kod zdravih osoba, kod sportista, kod prevremeno rođene dece, kod osoba sa kardiometaboličkim rizikom, dijabetesom, hroničnom bubrežnom slabošću, ne-Hodkim limfomom i alkoholnom cirozom jetre. Biomarkeri statusa PNMК u našim studijma ukazali su na neophodnost obogaćivanja ishrane sa PNMК u smislu profilaktičkog ali i nutritivno terapijskog efekta kod osoba sa rizikom za КVB, limfomima, kod prevremeno rođene dece,kod sportista i zdravih. Modifikaciju ishrane u sastavu PNMК sproveli smo kod bolesnika sa dijabetesom, reumatoidnim artritisom, na hemodijalizi i kod gojaznih žena.
PP5: rukovodilac podprojekta Profesor Sanja Mitić, Ekonomski Fakultet, UB. Ishrana i potrošači je da istraži i opiše percepciju potrošača i proizvođača prema hrani bogatoj folatima i PNMК, dostupnoj na tržištu Srbije. Predmet istraživanja su motivi proizvodnje i potrošnje izabrane kategorije hrane i barijere daljeg rasta ovog tržišta. Poseban segment istraživanja je posvećen analizi prisutnosti ovih proizvoda na tržištu Srbije i razvijenosti kanala distribucije, što su pretpostavke dostupnosti ove kategorije proizvoda potrošačima. Na strani tražnje analizirani su prediktori koji utiču na stavove potrošača o hrani sa nutritivnim i zdravstvenim izjavama, u okviru koje se analazi i hrana bogata folatima i PNMК, kao i ponašanje potrošača u kupovini ovih proizvoda. Rezultati će biti upoređeni sa urađenim međunarodnim studijama u oblasti. Planirani ciljevi istraživanja su realizovani. Identifikovani su stavovi potrošača o hrani sa nutritivnim i zdravstvenim (NiZ) izjavama, gde se nalaze i proizvodi bogati folatima i PNMК. Identifikovani su motivi potrošača, barijere veće potrošnje i daljeg rasta ovog tržišta, ključni segmenti potrošača, karakteristike ranjive grupe, demografski, socioekonomski i zdravstveni profili korisnika i nekorisnika hrane sa NiZ izjavama.
PP6 Odjedinjavanje i rukovođenje svim podprojektima, publikacija i širenje novih znanja o postignutim rezultatima je glavni cilj podprojekta kojim rukovodi Marija Glibetić, naučni savetnik. Postignuti rezultati su na jednostavan i lako dostupan način prenešeni opštoj populaciji korišćenjem različitih medija sa opštim ciljem unapređenja kvaliteta ishrane različitih populacija u Srbiji. U završnoj godini integracionog projekta planira se objedinjavanje rezultata svih potprojekata i pisanje različitih nutritivnih preporuka koje uključuju savete zdravog životnog stila baziranog na pravilnoj ishrani i optimalnom unosu folata i PNMК, kao i fizičkoj aktivnosti. Ovaj tip preporuka će biti bazirane na naučnim rezultatima postignutim u prethodnim godinama istraživanja i pre svega odnosiće se na ugrožene populacije u Srbiji, kao što su mladi adolescenti oba pola i stanovništvo preko 65 godina. Ovaj tip preporuka će se aktivno prenositi elektronskim medijumom, sajtom Centra i Instituta za medicinska istraživanja kao i različitim štampanim flajerima i tekstovima.